Büyük Buhran’a Giden Yol: Bubble
Biliyorsunuz tarih boyunca pekçok balon diye tabir edebileceğimiz yatırım araçları oldu ve bunların parabolik artışları bir patlamaya ve sonrasında da finansal krizlere yol açtı. Kriz dediğimizde aklımıza ilk gelen örneklerden bir tanesi Büyük Buhran Dönemi. Büyük Buhran Dönemi ile ilgili Colin J. Seymour’un 2001’deki bir çalışması dikkatimi çekti.
Çalışmada Dow Jones Industrial Average Endeksi’nin Büyük Buhran dönemindeki grafiğinde çizgi grafiğindeki hareketlerin yaşandığı zaman dilimlerinde basında yer almış olan yorumlar kronolojik olarak incelenmiş. Öncesinde kısa bir açıklama ile Dow Jones Industrial Average Endeksi’ni(DJIA) açıklamak gerekirse ; 26 Mayıs 1896’da kurulan ve en büyük otuz şirketi içeren endeks ABD’nin en önemli endekslerinden birisidir. Hem grafikteki hareketlerden hem de kronolojik olarak takip edebileceğiniz şekilde ilgili dönemdeki yorumları paylaşıyorum:
- “Başka çöküşler yaşamayacağız. “
– John Maynard Keynes,1927
- “Yardımcı olamam ama aptalların cennetinde yaşadığımızı ve bu ülkedeki refahın yakın bir gelecekte kaybolacağını söyleyebilirim.”
– E. H. H. Simmons, Başkan, New York Borsası, Ocak 12, 1928
3.”Hisse senedi fiyatları kalıcı bir düzlüğe ulaştı. Bugün geldiğimiz noktadan 50 60 puanlık bir seviyede düşüşler olabileceğini düşünmüyorum. Hisse senedi piyasasının birkaç ay içierisinde daha iyi bir seviyeye ulaşacağını düşünüyorum.”
– Irving Fisher, Ekonomist, Ekim 17, 1929
- ”Bu artışın iş dünyasına bir etkisi olmayacaktır.”
– Arthur Reynolds, Continental Illinois Bank of Chicago Bankası YK Başkanı, Ekim 24, 1929
5.”Temel olarak Wall Street’in sağlam olduğunu ve hisse senedi alabilecek olan insanların iyi diye nitelendirebielceğimiz hisse senetlerinin şu anki fiyatları ile gerçekten çok ucuz bulduklarını biliyoruz.”
– The New York Times, Cuma, Ekim 25, 1929
- “Bazı zeki insanlar şu anda hisse senedi alıyorlar… Bizler panik yapmadığımız sürece kimse hisse senetlerinin dibe vurduğuna inanmayacaktır.”
– R. W. McNeal,Finansal Analist, Ekim 1929 - “Wall Street’teki gerginlik şimdi sona erdi.”
– The Times of London, Kasım 2, 1929
“Ülkedeki pekçok yerin, Wall Street’teki panik ortamının herhangi bir etkisi hissetmediğini belirtebilirim.”
– Paul Block (Block Newspaper YK Başkanı), Kasım 15, 1929
- “Finansal fırtına kesinlikle geçti.”
– Bernard Baruch, Winston Churchill’e telegrafı, Kasım 15, 1929
9.”Önlemlerle güven ortamını yeniden inşa ettiğimize inanıyorum.”
– Herbert Hoover, Aralık 1929
10.”1930 istihdam açısından harika bir yıl olacak.”
– U.S. Dept. of Labor, New Year’s Forecast, December 1929
11.”En azından yakın gelecekte hisse senetleri için durum parlak görünüyor.”
– Irving Fisher, Ekonomist, 1930 başları
12.”…Ekonomik durgunluğun son ve en ağır safhasını atlattığımıza dair göstergeler mevcut…”
– Harvard Ekonomi Topluluğu (HES) Ocak 18, 1930
13.”Şu andaki tabloda rahatsız olacağımız herhangi birşey bulunmamaktadır.”
– Hazine Müsteşarı Andrew Mellon, Şubat 1930
14.”1930 Baharı kaygı dönemi son bulacak. Amerikan piyasaları istikrarlı bir şekilde normal refah seviyesine geri dönmüş olacak.”
– Julius Barnes, Hoover’s National Business Survey Konferansı, Mart 16, 1930
15.”… Görünüm olumlu…”
– HES Nisan 19, 1930
16.”Beyler, altmış gün geciktiniz. Buhran sona erdi.””
– Herbert Hoover, Ekonomik anlamda iyileşmenin Kamu İşleri Programı kapsamına alınmasını isteyen bir heyete yanıtı, Haziran 1930
17.”… İş dünyasındaki düzensiz ve çelişkili hareketler iyileşme ortamına fırsat veren bir şekle yerini bırakmalıdır.”
– HES Haziran 28, 1930
- “… mevcut buhran durumu etkisini kaybetti…”
– HES, Ağustos 30, 1930
“Buhran Dönemi’nin bitiş dönemine geldik.”
– HES Kasım 15, 1930
- “Stabilizasyon şu aşamada olası.”
– HES Ekim 31, 1931 - “Bankalardaki ve finansal kurumlardaki kasalar mühürlenmiştir ve yalnızca I.R.S(Internal Revenue Services) yetkilisinin refakati ile açılabilecektir.
– F.D. Roosevelt, ABD Başkanı, 1933
Cryptocurrency’nin bubble olduğu iddia edilmekte biliyorsunuz. Karşı fikri savunan da ciddi bir kitle var. Blockhain teknolojisi yeni iş modelleri geliştirilmesine olanak sağlayacak bir potansiyel taşımaktadır. Cryptocurrency ile karışıtırılmaması gerekmektedir. Burada da en önemli unsur cryptocurrency’nin bubble olup olmadığını yaıtırımcı davranışları belirleyecektir. İnsanın kazanma içgüdüsü yeni bubbleları şişirebilir ve patlatabilir. En güvenilir ortam bubble’ın patlamadan yavaş bir şekilde sönmesidir. 1927’den 1933’e gelen ve Keynezyen ekonominin miladı kabul edilen Büyük Buhran Dönemi aynı 2008’deki Finansal Kriz gibi oluşan bubble’ın yıkıcı etkiyle patlaması sonrası ortaya çıktığını unutmamakta fayda var.
